Özgürlük mü Güç mü?

yazan Bradley M. Kuhn ve Richard M. Stallman

ÖzgĂźrlĂźk sevgisi başkalarÄąna yĂśnelik sevgidir; gßç sevgisi ise kendimize olan sevgidir. —William Hazlitt

Özgür yazılım hareketinde, yazılım kullanıcıları için özgürlüğü savunuyoruz. Görüşlerimizi, iyi bir yaşam biçimi için hangi özgürlüklerin gerekli olduğuna bakarak formüle ettik ve yararlı programların iyi niyet, işbirliği ve ortak çalışma topluluğuna katkı sunmasına izin verdik. Özgür yazılım için kriterlerimiz, bir programın kullanıcılarının bir toplulukta işbirliği yapabilmeleri için ihtiyaç duydukları özgürlükleri belirler.

Programcılar olduğu kadar diğer kullanıcılar için de özgürlüğü savunuyoruz. Çoğumuz programcıyız ve hem kendimiz hem de sizin için özgürlük istiyoruz. Ancak her birimiz başkaları tarafından yazılmış yazılımları kullanıyoruz ve sadece kendi kodumuzu kullanırken değil, bu yazılımları kullanırken de özgürlük istiyoruz. Sık sık, ara sıra veya hiç programlama yapmasalar da tüm kullanıcılar için özgürlüğü savunuyoruz.

Ancak, savunmadığımÄąz sĂśzde ĂśzgĂźrlĂźklerden biri de “yazdığınÄąz yazÄąlÄąm için istediğiniz lisansÄą seçebilme ĂśzgĂźrlüğü”dĂźr. Bu ĂśzgĂźrlüğü reddediyoruz çßnkĂź bu gerçek bir ĂśzgĂźrlĂźk değil, bir gßç elde etme, iktidar biçimidir.

Bu sıklıkla göz ardı edilen ayrım çok önemlidir. Özgürlük, esas olarak sizi etkileyen kararlar alabilmektir; güç ise sizden daha çok başkalarını etkileyen kararlar alabilmektir. Gücü özgürlükle karıştırırsak, gerçek özgürlüğü savunamayız.

Bir programı özel mülkiyet haline getirmek bir güç kullanımıdır. Günümüzde telif hakkı yasası yazılım geliştiricilerine bu gücü veriyor, böylece sadece onlar herkese uygulanacak kuralları seçiyorlar; nispeten az sayıda insan tüm kullanıcılar için temel yazılım kararlarını alır, ve genellikle onların özgürlüklerini reddederek bunu yaparlar. Kullanıcılar özgür yazılımı tanımlayan özgürlüklerden yoksun olduğunda, yazılımın ne yaptığını söyleyemezler, arka kapıları kontrol edemezler, olası virüsleri ve solucanları izleyemezler, hangi kişisel bilgilerin bildirildiğini öğrenemezler (veya bulsalar bile bildirimleri durduramazlar). Bozulursa, onu düzeltemezler; geliştiricinin bunu yapmak için gücünü kullanmasını beklemek zorundadırlar. Eğer tam olarak ihtiyaç duydukları şey değilse, onunla baş başa kalırlar. Yazılımı geliştirme konusunda birbirlerine yardım edemezler.

Özel mĂźlk yazÄąlÄąm geliştiricileri genellikle işletmelerdir. ÖzgĂźr yazÄąlÄąm hareketindeki bizler işletmelere karşı değiliz, ancak bir yazÄąlÄąm işletmesinin yazÄąlÄąm kullanÄącÄąlarÄąna keyfi kurallar dayatma “ĂśzgĂźrlüğüne” sahip olduğunda neler olduğunu gĂśrdĂźk. Örneğin Microsoft, kullanÄącÄąlarÄąn ĂśzgĂźrlĂźklerini reddetmenin doğrudan zarara yol açabileceğinin korkunç bir Ăśrneğidir, ancak tek Ăśrnek değildir. Tekel olmadığında bile, Ăśzel mĂźlk yazÄąlÄąm topluma zarar verir. Efendilerin seçimi ĂśzgĂźrlĂźk değildir.

YazÄąlÄąmlar için haklar ve kurallar hakkÄąndaki tartışmalar genellikle yalnÄązca programcÄąlarÄąn çĹkarlarÄąna yoğunlaşmıştÄąr. DĂźnyada çok az insan dĂźzenli olarak programlama yapÄąyor ve daha da azÄą Ăśzel mĂźlk yazÄąlÄąm işletmelerinin sahibidir. Ancak insanlığın çoğu artÄąk bilgisayar kullanÄąyor (Ăśzellikle akÄąllÄą telefonlar) ve dolayÄąsÄąyla yazÄąlÄąmlarÄą kullanÄąyor, bu nedenle yazÄąlÄąm geliştiricileri artÄąk insanlarÄąn yaşam biçimlerini, iş yapma biçimlerini, iletişimlerini ve eğlenme biçimlerini kontrol ediyorlar. Etik ve politik meseleler “seçme ĂśzgĂźrlüğü (sadece geliştiriciler için)” sloganÄąyla ele alÄąnmÄąyor.

Eğer “kod kanunsa” (1) o zaman karşı karşıya olduğumuz gerçek soru şudur: kullandığınÄąz kodu kim kontrol etmelidir, siz mi yoksa birkaç seçkin mi? KullandığınÄąz yazÄąlÄąmÄą kontrol etme hakkÄąnÄąz olduğuna inanÄąyoruz ve ĂśzgĂźr yazÄąlÄąmÄąn amacÄą size bu kontrolĂź vermektir.

Kullandığınız yazılımla ne yapacağınıza karar vermeniz gerektiğine inanıyoruz; ancak, bugünün yasası bunu söylemiyor. Mevcut telif hakkı yasası, ister beğenelim ister beğenmeyelim, bizi kodumuzu kullananlar üzerinde güç sahibi bir konuma yerleştiriyor. Bu duruma verilecek etik yanıt, tıpkı Haklar Bildirgesi'nin, hükümetin gücünü her vatandaşın özgürlüğünü garanti altına alarak kullanmasını gerektirmesi gibi, her kullanıcı için özgürlük ilan etmektir. GNU Genel Kamu Lisansı bunun içindir: Yazılım kullanımınızı kontrol etmenizi sağlarken, kararlarınızı kontrol etmek isteyen başkalarından sizi korur.

Giderek daha fazla kullanıcı kodun bir yasa olduğunu fark edip, kendilerinin de özgürlüğü hak ettiğini hissettikçe, savunduğumuz özgürlüklerin önemini görecek, tıpkı giderek daha fazla kullanıcının geliştirdiğimiz özgür yazılımların pratik değerini takdir etmesi gibi.

Dipnot

1. William J. Mitchell, City of Bits: Space, Place, and the Infobahn (Cambridge, Mass.: MIT Press, 1995), s. 111, alÄąntÄąlayan Lawrence Lessig, Code and Other Laws of Cyberspace, Version 2.0 (New York, NY: Basic Books, 2006), s. 5.

---