Neden AçĹk Kaynak ĂzgĂźr YazÄąlÄąmÄąn NoktasÄąnÄą KaçĹrÄąyor
yazan Richard Stallman“ĂzgĂźr yazÄąlÄąm” ve “açĹk kaynak” terimi neredeyse aynÄą program aralÄąÄÄąnÄą ifade eder. Ancak bu programlar hakkÄąnda farklÄą deÄerlere dayalÄą derinden farklÄą Ĺeyler sĂśylĂźyorlar. ĂzgĂźr yazÄąlÄąm hareketi, bilgisayar kullanÄącÄąlarÄą için ĂśzgĂźrlĂźk için kampanyalar; ĂśzgĂźrlĂźk ve adalet için bir harekettir. Aksine açĹk kaynak fikri temel olarak pratik avantajlara deÄer verir ve ilkeler için kampanya yapmaz. Bu nedenle açĹk kaynak ile aynÄą fikirde deÄiliz ve bu terimi kullanmÄąyoruz.
Bir yazÄąlÄąmÄą âĂśzgĂźrâ olarak adlandÄąrdÄąÄÄąmÄązda, bunun anlamÄą yazÄąlÄąmÄąn kullanÄącÄąnÄąn temel ĂśzgĂźrlĂźklerine saygÄą duymasÄądÄąr: çalÄąĹtÄąrma, anlama ve deÄiĹtirme, ve kopyalarÄą deÄiĹiklik yaparak veya yapmayarak tekrar daÄÄątma ĂśzgĂźrlĂźÄĂź. Bu bir ĂśzgĂźrlĂźk meselesidir, Ăźcret deÄil, bu yĂźzden âbedava biraâ yerine âkonuĹma ĂśzgĂźrlĂźÄĂźnĂźâ akla getirmek gerekmektedir.
Bu ĂśzgĂźrlĂźkler yaĹamsal Ăśneme sahiptir. Temeldirler, sadece birey olarak kullanÄącÄąnÄąn hatÄąrÄą için deÄil, ayrÄąca toplumun hepsi için temeldirler, çßnkĂź sosyal dayanÄąĹmayÄą - paylaĹÄąm ve iĹbirliÄi - geliĹtirmektedirler. KĂźltĂźrĂźmĂźz ve yaĹamsal etkinliklerimiz gittikçe daha fazla sayÄąsallaĹtÄąkça daha da Ăśnem kazanmaktadÄąr. SayÄąsal ses, gĂśrĂźntĂź ve kelimelerin olduÄu bir dĂźnyada, ĂśzgĂźr yazÄąlÄąm genel olarak ĂśzgĂźrlĂźk içi asli hale gelmektedir.
DĂźnyadaki onlarca milyon insan Ĺimdi ĂśzgĂźr yazÄąlÄąmÄą kullanmaktadÄąr; Hindistan ve İspanya'daki bazÄą bĂślgelerindeki okullar ĂśÄrencilere ĂśzgĂźr GNU/Linux iĹletim sistemi kullanmayÄą ĂśÄretmektedirler. Bu kullanÄącÄąlarÄąn çoÄu, ne yazÄąk ki, bu sistemi geliĹtirmemizdeki ve ĂśzgĂźr yazÄąlÄąm topluluÄunu inĹa etmemizdeki etik nedenleri hiç duymamÄąĹlardÄąr, çßnkĂź gĂźnĂźmĂźzde bu sistem ve topluluk çoÄunlukla “açĹk kaynak” olarak adlandÄąrÄąlmaktadÄąr, bu kavrama ĂśzgĂźrlĂźÄĂźn zar zor dile getirildiÄi farklÄą bir felsefe yĂźklenmiĹtir.
ĂzgĂźr yazÄąlÄąm hareketi bilgisayar kullanÄącÄąlarÄąnÄąn ĂśzgĂźrlĂźÄĂź için 1983'ten beri kampanya yĂźrĂźtmektedir. 1984 yÄąlÄąnda ĂśzgĂźr iĹletim sistemi GNU'nun geliĹtirmesini baĹlattÄąk, bĂśylece kullanÄącÄąlarÄąn ĂśzgĂźrlĂźÄĂźnĂź engelleyen ĂśzgĂźr olmayan iĹletim sistemlerinden kaçĹnabilirdik. 1980'lerde, sistemin temel bir çok bileĹenini geliĹtirdik ve GNU Genel Kamu LisansÄąnÄą (GNU GPL) programÄąn tĂźm kullanÄącÄąlarÄąnÄąn ĂśzgĂźrlĂźÄĂźnĂź koruyacak bir lisans olarak tasarladÄąk.
ĂzgĂźr yazÄąlÄąmÄąn bazÄą kullanÄącÄą ve geliĹtiricileri ĂśzgĂźr yazÄąlÄąm hareketinin amaçlarÄąna katÄąlmadÄąlar. 1998 yÄąlÄąnda, ĂśzgĂźr yazÄąlÄąm topluluÄunun bir kÄąsmÄą ayrÄąldÄą ve âaçĹk kaynakâ ismi Ăźzerine kampanya baĹlattÄąlar. Bu terim baĹlangĹçta âĂśzgĂźr yazÄąlÄąmâ terimindeki yanlĹŠanlamayÄą Ăśnlemek Ăźzere ĂśnerilmiĹti, ancak kÄąsa zamanda ĂśzgĂźr yazÄąlÄąm hareketindeki felsefik gĂśrĂźĹlerden oldukça farklÄą gĂśrĂźĹlerle iliĹkilendirildi.
AçĹk kaynak destekçilerinin bir kÄąsmÄą terimi âĂśzgĂźr yazÄąlÄąm için pazarlama kampanyasÄąâ olarak dĂźĹĂźndĂź, bu Ĺekilde Ĺirket yĂśneticilerine, duymak istemeyecekleri doÄru ve yanlĹŠkonularÄąnÄą gĂźndeme getirmeden, yazÄąlÄąm'Äąn pratik yararlarÄąna dikkat çekeceklerdi. DiÄer destekçiler ĂśzgĂźr yazÄąlÄąm hareketinin etik ve sosyal deÄerlerini açĹkça redettiler. GĂśrĂźĹleri ne olursa olsun, açĹk kaynak için kampanya yĂźrĂźtĂźrken, bu deÄerleri ne savundular ne de belirttiler. “AçĹk kaynak” terimi kÄąsa sĂźrede sadece pratik deÄerlere dayanan fikir ve savlarla iliĹkili bir hale geldi. Bu pratik deÄerler arasÄąnda gßçlĂź, gĂźvenilir yazÄąlÄąm yapmak gibi Ĺeyler vardÄą. AçĹk kaynaÄÄąn çoÄu destekçisi bu duruma geldi, ve aynÄą iliĹkiyi yaptÄąlar. “AçĹk kaynak” hakkÄąndaki çoÄu tartÄąĹma doÄru veya yanlÄąĹa aldÄąrĹŠetmiyor, sadece popĂźlerlik ve baĹarÄąyÄą Ăśnemsiyor; iĹte tipik bir Ăśrnek. AçĹk kaynak destekçilerinin az bir kÄąsmÄą bugĂźnlerde ĂśzgĂźrlĂźÄĂźn de sorunun bir parçasÄą olduÄunu sĂśylĂźyorlar, ancak bunu ifade etmeyen çoÄunluk içerisinde pek gĂśrĂźnĂźr deÄiller.
İki terim neredeyse yazÄąlÄąmÄąn aynÄą kategorisini tanÄąmlamaktadÄąr, ancak temel olarak farklÄą deÄerleri taban alan farklÄą gĂśrĂźĹlere dayanÄąrlar. ĂzgĂźr yazÄąlÄąm hareketi için, ĂśzgĂźr yazÄąlÄąm etik bir zorunluluktur, çßnkĂź sadece ĂśzgĂźr yazÄąlÄąm kullanÄącÄąlarÄąn ĂśzgĂźrlĂźÄĂźne saygÄą duyar. FarklÄą olarak, açĹk kaynak felsefesi sadece pratik anlamda yazÄąlÄąm nasÄąl daha âiyiâ yapabiliriz konusunu Ăśnemser. ĂzgĂźr olmayan yazÄąlÄąmÄąn eldeki pratik problem için deÄersiz bir çÜzĂźm olduÄunu sĂśyler.
Ancak Üzgßr yazĹlĹm hareketi için Üzgßr olmayan yazĹlĹm sosyal bir sorundur ve çÜzßm, onu kullanmayĹ bĹrakĹp Üzgßr yazĹlĹma geçmektir.
“ĂzgĂźr yazÄąlÄąm” “AçĹk kaynak”. EÄer ikisi aynÄą yazÄąlÄąmsa (veya neredeyse aynÄąysa), hangi ismi kullandÄąÄÄąmÄązÄąn bir Ăśnemi var mÄądÄąr? Evet, çßnkĂź farklÄą kelimeler farklÄą fikirleri ifade ederler. BaĹka bir isimdeki bir ĂśzgĂźr program bugĂźn size aynÄą ĂśzgĂźrlĂźÄĂź verse de, kalÄącÄą bir ĂśzgĂźrlĂźÄĂźn oluĹturulmasÄą her Ĺeyin Ăśtesinde Ăśnce tĂźm insanlara ĂśzgĂźrlĂźÄĂźn deÄerini ĂśÄretmeye dayanÄąr. EÄer bunu yapmakta yardÄąmcÄą olmak istiyorsanÄąz, “ĂśzgĂźr yazÄąlÄąm”dan konuĹmak olmazsa olmazdÄąr.
ĂzgĂźr yazÄąlÄąm hareketinde olan bizler açĹk kaynak kampÄąnÄą bir dĂźĹman olarak dĂźĹĂźnmĂźyoruz; dĂźĹman Ăśzel mĂźlk (ĂśzgĂźr olmayan) yazÄąlÄąmdÄąr. Ama biz insanlarÄąn, bizim ĂśzgĂźrlĂźÄĂźn tarafÄąnÄą tuttuÄumuzu bilmelerini istiyoruz, bu yĂźzden yanlĹŠbir Ĺekilde açĹk kaynak destekçileri olarak etiketlenmeyi kabul etmiyoruz. SavunduÄumuz “açĹk kaynak” deÄildir ve karĹÄą çĹktÄąÄÄąmÄąz “kapalÄą kaynak” deÄildir. Bunu açĹklÄąÄa kavuĹturmak için, bu terimleri kullanmaktan kaçĹnÄąyoruz.
ĂzgĂźr YazÄąlÄąm ve AçĹk Kaynak ArasÄąndaki Pratik FarklÄąlÄąklar
Uygulamada açĹk kaynak, ĂśzgĂźr yazÄąlÄąmÄąnkinden biraz daha gevĹek kriterleri ifade ediyor. BildiÄimiz kadarÄąyla mevcut tĂźm ĂśzgĂźr yazÄąlÄąm kaynak kodlarÄą, açĹk kaynak niteliÄindedir. Neredeyse tĂźm açĹk kaynak yazÄąlÄąmlar ĂśzgĂźr bir yazÄąlÄąmdÄąr ancak istisnalar da vardÄąr.
İlk olarak bazÄą açĹk kaynak lisanslar çok kÄąsÄątlayÄącÄą olduÄundan ĂśzgĂźr lisans olarak nitelendirilmiyorlar. ĂrneÄin; Open Watcom ĂśzgĂźr deÄildir çßnkĂź lisansÄą deÄiĹtirilmiĹ bir sĂźrĂźm oluĹturulmasÄąna ve Ăśzel olarak kullanÄąlmasÄąna izin vermez. Neyse ki birkaç program bu tĂźr lisanslarÄą kullanmaktadÄąr.
İkinci olarak, kodun telif hakkÄą lisansÄą Ăźzerine eklenen marka gereksinimleri bir programÄą ĂśzgĂźr olmayan kÄąlabilir. ĂrneÄin, Rust derleyici ĂśzgĂźr olmayabilir, çßnkĂź marka koĹullarÄą deÄiĹtirilmiĹ sĂźrĂźmleri daÄÄątmayÄą veya kopyalarÄą satmayÄą, marka kullanÄąmlarÄąnÄą hepsini tamamen kaldÄąrmadÄąÄÄąnÄąz durumda, yasaklÄąyor. Ancak bunun pratikte ne gerektirdiÄi açĹk deÄil.
ĂçßncĂź olarak, açĹk kaynak kriterleri yalnÄązca kaynak kodunun lisanslanmasÄą ile ilgilidir. DoÄrusu, AçĹk Kaynak TanÄąmÄą içerisindeki tĂźm Ăśgeler, kullanÄącÄąlarÄąn yazÄąlÄąmla ne yapma konusunda ĂśzgĂźr olduklarÄąndan ziyade yazÄąlÄąmÄąn kaynak lisansÄąnÄąn koĹullarÄą olarak formĂźle ediliyorlar. Bununla birlikte insanlar bir çalÄąĹtÄąrÄąlabilir dosyayÄą, kaynak kodu açĹk olduÄu için sÄąklÄąkla “açĹk kaynak” olarak tanÄąmlÄąyor. Bu da kaynak kodun açĹk (ve ĂśzgĂźr) ancak çalÄąĹtÄąrÄąlabilirin kendisinin ĂśzgĂźr olmadÄąÄÄą çeliĹkili durumlarda kafa karÄąĹtÄąrÄąyor.
Bu çeliĹkinin çÜzĂźmĂź kolay bir ĂśrneÄi, programÄąn kaynak kod copyleft olmayan zayÄąf ĂśzgĂźr lisansa sahipken, çalÄąĹtÄąrÄąlabilirin ek ĂśzgĂźr olmayan koĹullara sahip olmasÄą Ĺeklindedir. ĂalÄąĹtÄąrÄąlabilirlerin, yayÄąnlanan kaynaklara tam denk geldiÄini varsayarsak (bĂśyle olabilir de olmayabilir de), kullanÄącÄąlar kaynak kodu derleyip ĂśzgĂźr çalÄąĹtÄąrÄąlabilirler daÄÄątabilirler. Bu da bu durumun ĂśnemsizliÄini gĂśsteriyor, kritik bir sorun oluĹturmuyor.
ĂĂśzĂźlmesi zor olan durum zararlÄą ve Ăśnemli. Bilgisayar içeren birçok ĂźrĂźn, kullanÄącÄąlarÄąn farklÄą çalÄąĹtÄąrÄąlabilir dosyalarÄą yĂźklemelerini engellemek için çalÄąĹtÄąrÄąlabilir programlarÄąndaki imzalarÄą kontrol eder; yalnÄązca bir ayrÄącalÄąklÄą Ĺirket, aygÄątta çalÄąĹabilen veya tĂźm Ăśzelliklerine eriĹebilen çalÄąĹtÄąrÄąlabilir dosyalar yapabilir. Bu aygÄątlara “tiranlar” diyoruz ve uygulamaya da, bunu ilk gĂśrdĂźÄĂźmĂźz ĂźrĂźnden (Tivo) dolayÄą “tivoizasyon” deniliyor. ĂalÄąĹtÄąrÄąlabilir dosya; ĂśzgĂźr kaynak kodundan oluĹturulmuĹ olsa ve gĂśrĂźnĂźĹte ĂśzgĂźr bir lisansa sahip olsa bile, kullanÄącÄąlar deÄiĹtirilmiĹ sĂźrĂźmlerini çalÄąĹtÄąramazlar, bĂśylece çalÄąĹtÄąrÄąlabilir dosya fiilen ĂśzgĂźr deÄildir.
Birçok Android ĂźrĂźnĂź, kaynak kodu GNU GPL versiyon 2 altÄąnda olsa bile Linux'un ĂśzgĂźr olmayan tivolaĹmĹŠçalÄąĹtÄąrÄąlabilir dosyalarÄąnÄą içerir. (Bu uygulamayÄą engellemek için GNU GPL sĂźrĂźm 3'Ăź tasarladÄąk; Linux'un bu lisansÄą benimsememesi çok kĂśtĂź.) Bu, açĹk kaynak ve ĂśzgĂźr olan kaynak kodundan oluĹturulan çalÄąĹtÄąrÄąlabilirler sÄąklÄąkla “açĹk kaynak” olarak adlandÄąrÄąlÄąyorlar ama ĂśzgĂźr yazÄąlÄąm deÄiller.
âĂzgĂźr YazÄąlÄąmâ ve âAçĹk Kaynakâ İle İlgili BaĹlÄąca YanlĹŠAnlamalar
âĂzgĂźr yazÄąlÄąmâ terimi yanlĹŠanlamaya açĹktÄąr (Ă.N.: İngilizce'si âfree softwareâ için geçerlidir bu yanlĹŠanlama): istenmeyen bir anlam âĂźcretsiz bir Ĺekilde edinebildiÄiniz yazÄąlÄąmâ terime uyduÄu gibi, ayrÄąca istenen anlam âkullanÄącÄąlara belirli ĂśzgĂźrlĂźkleri saÄlayan yazÄąlÄąmâ anlamÄąnÄą da vermektedir. Bu sorunu ĂśzgĂźr yazÄąlÄąmÄąn tanÄąmÄąnÄą yayÄąnlayarak, ve âbedava bira deÄil, ĂśzgĂźr konuĹmayÄą dĂźĹĂźnĂźnâ ifadesiyle ele alÄąyoruz. Bu mĂźkemmel çÜzĂźm deÄildir, sorunu tamamen çÜzemez. Kafa karÄąĹtÄąrmayan ve doÄru bir terim daha iyi olurdu, eÄer baĹka bir problem yaratmÄąyorsa.
Maalesef, İngilizce'deki tĂźm alternatiflerin kendine ĂśzgĂź sorunlarÄą var. İnsanlar tarafÄąndan Ăśnerilen bir çok kelimeye baktÄąk, ama hiçbiri çok açĹk bir Ĺekilde deÄiĹtirmenin doÄru bir fikir olacaÄÄą kadar âdoÄruâ deÄildi. (ĂrneÄin, bazÄą kapsamlarda FransÄązca ve İspanyolca âlibreâ iĹe yaramaktadÄąr, ama Hindistan'daki insanlar bu kelimeyi hiç anlamamaktadÄąr.) âĂzgĂźr yazÄąlÄąmâla deÄiĹtirmek Ăźzere Ăśnerilen her kelime bir çeĹit anlamsal soruna sahip - bunlarÄąn içerisinde âaçĹk kaynak yazÄąlÄąmâda var.
AçĹk kaynak yazÄąlÄąmÄąn resmi tanÄąmÄą (AçĹk Kaynak OluĹumu tarafÄąndan yayÄąnlanmÄąĹtÄąr ve buraya alÄąntÄąlamak için oldukça uzundur) bizim ĂśzgĂźr yazÄąlÄąm Ăślçßtlerimizden dolaylÄą olarak tĂźretilmiĹtir. AynÄą deÄildir; bazÄą açĹlardan daha gevĹektir. Bununla beraber, pratikte bizim tanÄąmÄąmÄąza oldukça yakÄąndÄąr.
Ancak, “açĹk kaynak yazÄąlÄąm” ifadesinin açĹk anlamÄą “kaynak koda bakabilirsiniz”. Zaten çoÄu insan bu Ĺekilde yanlĹŠanlÄąyor. (Bu anlam için açĹk olan ifade “kod mevcuttur” Ĺeklindedir). Bu Ăślçßt ĂśzgĂźr yazÄąlÄąm tanÄąmÄąna gĂśre oldukça zayÄąftÄąr, ayrÄąca açĹk kaynaÄÄąn resmi tanÄąmÄąna gĂśre de çok zayÄąftÄąr. ĂzgĂźr veya açĹk kaynak olmayan bir çok programÄą da içerir.
Neden insanlar bu Ĺekilde yanlĹŠanlÄąyor? ĂĂźnkĂź “açĹk kaynak” kelimelerinin doÄal anlamÄą budur. Ancak açĹk kaynaÄÄąn savunduÄu kavram, ĂśzgĂźr yazÄąlÄąmÄąn bir tĂźrĂź için raÄbet gĂśren baĹka bir isimdir.
“AçĹk kaynak”Äąn bu açĹk anlamÄą, savunulan anlam olmadÄąÄÄąna gĂśre, çoÄu insanÄąn terimi yanlĹŠanladÄąÄÄą sonucuna varabiliriz. Yazar Neal Stephenson'a gĂśre “Linux ‘açĹk kaynak’ yazÄąlÄąmdÄąr basitçe Ĺu anlama gelir herkes kaynak kod dosyalarÄąnÄąn kopyalarÄąnÄą alabilir” Bilinçli bir Ĺekilde “resmi” tanÄąmÄą redettiÄini veya ĹĂźphelendiÄini dĂźĹĂźnmĂźyorum. Bence basitçe İngilizce dilinin alÄąĹkanlÄąklarÄąnÄą uygulayarak terim için bir anlam ortaya çĹkardÄą. Kansas eyaleti benzer bir tanÄąm yayÄąnlamÄąĹtÄąr: “AçĹk kaynak yazÄąlÄąm (OSS) kullanÄąn. OSS kaynak kodu ĂśzgĂźrce ve kamusal olarak elde edilebilir, her ne kadar bazÄą lisans anlaĹmalarÄąna baÄlÄą olarak kod ile yapabildikleriniz deÄiĹiklik gĂśsterse de.”
New York Times Ăśzel mĂźlk yazÄąlÄąm geliĹtiricilerin on yÄąllardÄąr uyguladÄąÄÄą kullanÄącÄą beta testlerini (bazÄą kullanÄącÄąlarÄąn yazÄąlÄąmlarÄąn Ăśn sĂźrĂźmlerini denemesi ve gĂźvenilir geri bildirimler vermesi) kastederek terimin anlamÄąnÄą esnekleĹtiren bir makale yayÄąnlamÄąĹtÄąr.
Terim ayrÄąca patentsiz yayÄąnlanan teçhizat tasarÄąmlarÄąnÄą da içerecek Ĺekilde esnetilmiĹtir . Patentsiz teçhizat tasarÄąlarÄą ĂśvgĂźye deÄer toplumsal katkÄąlar olabilir, ancak “kaynak koduyla” bir ilgileri yok.
AçĹk kaynak destekçileri bu durumla resmi tanÄąmlarÄąnÄą iĹaret ederek baĹa çĹkmaya çalÄąĹmaktadÄąr, ancak bu dĂźzeltici yaklaĹÄąm onlar için bize gĂśre daha az etkilidir. âĂzgĂźr yazÄąlÄąmâ terimi (çn. İngilizcesi - âfree softwareâ TĂźrkçe'de tek bir anlamÄą vardÄąr) iki doÄal anlama sahiptir, bu anlamlardan biri istenilen anlamdÄąr, bĂśylece eÄer bir kiĹi âĂśzgĂźr konuĹma, bedava bira deÄilâ fikrini edindiÄinde bir daha yanlĹŠanlamayacaktÄąr. Ancak âaçĹk kaynakâ terimi bir doÄal anlama sahiptir, bu anlam destekçilerinin istediÄi anlamdan farklÄądÄąr. Bu yĂźzden resmi tanÄąmÄą açĹklamanÄąn ve doÄrulamanÄąn kÄąsa bir yolu yoktur. Bu karmaĹayÄą daha da kĂśtĂźleĹtirmektedir.
“AçĹk kaynak” teriminin bir baĹka yanlĹŠanlaĹÄąlmasÄą “GNU GPL kullanmÄąyor” anlamÄąna geldiÄi fikridir. Bu “ĂśzgĂźr yazÄąlÄąm GPL ile kapsanmĹŠyazÄąlÄąm anlamÄąna gelir” yanlĹŠanlaĹÄąlmasÄąyla birlikte gĂśrĂźnme eÄilimine sahiptir. Bunlar eĹit derecede hatalÄądÄąr, çßnkĂź GNU GPL açĹk kaynak lisans olarak kabul edilmektedir, ve çoÄu açĹk kaynak lisansÄą ĂśzgĂźr yazÄąlÄąm lisansÄą olarak nitelendirilmektedir. GNU GPL dÄąĹÄąnda Birçok ĂśzgĂźr yazÄąlÄąm lisansÄą da vardÄąr.
“AçĹk kaynak” terimi herhangi bir kaynak kodun olmadÄąÄÄą ve yazÄąlÄąm lisanslamaya ilgisi olmayan yĂśnetim, eÄitim ve bilim gibi diÄer faaliyetlere uygulanarak da esnetildi. Bu faaliyetlerin tek ortak noktasÄą bir Ĺekilde insanlarÄą katkÄą sunmaya davet etmesi. Terimi o kadar esnettiler ki yalnÄązca “katÄąlÄąmcÄą” veya “Ĺeffaf” veya bundan daha azÄą anlamÄąna gelir oldu. Daha da kĂśtĂźsĂź, anlamsÄąz bir moda sĂśzcĂźk haline geldi.
FarklÄą DeÄerler Benzer Sonuçlara GĂśtĂźrebilir—Ama Her Zaman DeÄil
1960âlardaki radikal gruplar siyasal ayrÄąĹmalara itibar kazandÄąrdÄąlar; siyasal yapÄąlÄąr bĂślĂźnĂźyordu çßnkĂź stratejilerinin ayrÄąntÄąlarÄąnda anlaĹamÄąyorlardÄą ve ardÄąndan benzer temel hedef ve deÄerlere sahip olsalar da iki kardeĹ grup birbirini dĂźĹman olarak gĂśrĂźyorlardÄą. SaÄ kanat bunu tĂźm solu eleĹtirmek için kullandÄą.
BazÄąlarÄą ĂśzgĂźr yazÄąlÄąm hareketini, açĹk kaynak ile anlaĹmazlÄąÄÄąnÄą radikal gruplarÄąn anlaĹmazlÄąÄÄąyla karĹÄąlaĹtÄąrma Ăźzerinden kĂśtĂźlemeye çalÄąĹÄąr. Tersine de sahipler. Biz açĹk kaynak kampÄąyla temel hedef ve deÄerlerden dolayÄą anlaĹamÄąyoruz, ancak onlarÄąn ve bizim bakĹŠaçĹmÄąz çoÄu durumda aynÄą pratik davranÄąĹa yol açmaktadÄąr - ĂśzgĂźr yazÄąlÄąm geliĹtirmek gibi.
Sonuç olarak, ĂśzgĂźr yazÄąlÄąm hareketinden ve açĹk kaynak kampÄąndan insanlar yazÄąlÄąm geliĹtirme gibi pratik projeler Ăźzerinde sÄąkça birlikte çalÄąĹmaktadÄąrlar. Bu kadar farklÄą felsefik gĂśrĂźĹlerin farklÄą insanlarÄą aynÄą projelere katkÄą saÄlamaya gĂźdĂźlemesi dikkate deÄerdir. Bununla beraber, temel olarak farklÄą bakĹŠaçĹlarÄąnÄąn tamamen farklÄą eylemlerle sonuçlandÄąÄÄą durumlar da vardÄąr.
AçĹk kaynak fikri, kullanÄącÄąlarÄąn yazÄąlÄąmÄą daha gßçlĂź ve gĂźvenilir yapmak Ăźzere deÄiĹtirmesi ve tekrar daÄÄątmasÄąna izin verilmesidir. Ancak bu garanti edilmemektedir. Ăzel mĂźlk yazÄąlÄąm geliĹtiricilerinin yeteneksiz olmasÄą gerekmez. Bazen onlar da gßçlĂź ve gĂźvenilir program Ăźretebilirler, program kullanÄącÄąlarÄąn ĂśzgĂźrlĂźÄĂźne saygÄą gĂśstermese de. ĂzgĂźr yazÄąlÄąm aktivistleri ve açĹk kaynak heveslileri bu duruma oldukça farklÄą tepki gĂśsterecektir.
Salt açĹk kaynak heveslisi, ĂśzgĂźr yazÄąlÄąm dĂźĹĂźncelerinden hiç etkilenmemiĹ olan biri, âBizim geliĹtirme modelimizi kullanmadan bu çok iyi çalÄąĹan programÄą yapabildiÄinize ĹaĹÄąrdÄąm. Bir kopya edinebilir miyim?â diyecektir. Bu tutum ĂśzgĂźrlĂźÄĂźmĂźzĂź ortadan kaldÄąran tasarÄąlarÄą ĂśdĂźllendirip, ĂśzgĂźrlĂźÄĂźn kaybÄąna neden olacaktÄąr.
ĂzgĂźr yazÄąlÄąm aktivisti ise “ProgramÄąnÄąz oldukça ilgi çekici, ancak ĂśzgĂźrlĂźÄĂź daha fazla Ăśnemsiyorum. Bu yĂźzden programÄąnÄązÄą reddediyorum. Bunun yerine ĂśzgĂźr bir alternatifin geliĹtirildiÄi bir projeyi destekleyeceÄim.“ EÄer ĂśzgĂźrlĂźÄĂźmĂźze deÄer veriyorsak, onu korumak ve savunmak için eylemeye geçeriz.
Gßçlß, Gßvenilir YazĹlĹm KÜtß Olabilir
YazÄąlÄąmÄąn gßçlĂź ve gĂźvenilir olmasÄąnÄą istememizin ana fikri yazÄąlÄąmÄąn kullanÄącÄąlara hizmet ettiÄi varsayÄąmÄąndan gelir. EÄer gßçlĂź ve gĂźvenilir ise, kullanÄącÄąlara daha iyi hizmet edecektir.
Ama eÄer ĂśzgĂźrlĂźklerine saygÄą duyuyorsa o zaman yazÄąlÄąm kullanÄącÄąlara hizmet ediyordur. EÄer yazÄąlÄąm kullanÄącÄąlarÄą Ăźzerine zincir koymak Ăźzere tasarlandÄąysa ne olacaktÄąr? Bu durumda gßçlĂźlĂźk zincirlerin daha iyi kÄąsÄątladÄąÄÄą, gĂźvenilirlik ise çĹkarÄąlmasÄąnÄąn zorlaĹtÄąÄÄą anlamÄąna gelecektir. KullanÄącÄąlarÄą gĂśzetlemek, kullanÄącÄąlarÄą sÄąnÄąrlamak, arka kapÄąlar, ve dayatÄąlmĹŠyĂźkseltmeler gibi kĂśtĂź niyetli Ăśzellikler Ăśzel mĂźlk yazÄąlÄąmlarda oldukça yaygÄąndÄąr, ve bazÄą açĹk kaynak destekçileri bu Ăśzellikleri açĹk kaynak programlarda da gerçekleĹtirmek istemektedir.
Film ve kayÄąt Ĺirketlerinin baskÄąsÄą altÄąnda, bireyler için yazÄąlÄąmlar gĂźn geçtikçe artan Ĺekilde kullanÄącÄąlarÄą kÄąsÄątlamak Ăźzere tasarlanmaktadÄąr. Bu kĂśtĂź niyetli Ăśzellik âSayÄąsal KÄąsÄątlamalar YĂśnetimi - Digital Restrictions Management (DRM)â (DefectiveByDesign.org adresini ziyaret edin) olarak bilinmektedir ve bu Ăśzellik ĂśzgĂźr yazÄąlÄąmÄąn saÄlamak istediÄi ĂśzgĂźrlĂźk ruhunun antitezidir. Sadece ruhun deÄil: DRM'in hedefi ĂśzgĂźrlĂźÄĂźnĂź ayaklar altÄąna almak olduÄundan, DRM geliĹtiricileri DRM gerçekleĹtiren yazÄąlÄąmÄą deÄiĹtirmenizi oldukça zorlaĹtÄąrmakta, imkansÄązlaĹtÄąrmakta ve hatta yasadÄąĹÄą hale getirmektedir.
Yine de bazÄą açĹk kaynak destekçileri âaçĹk kaynak DRMâ yazÄąlÄąm ĂśnermiĹlerdir. Fikirleri Ĺudur eÄer ĹifrelenmiĹ ortama eriĹiminizi kÄąsÄątlamak Ăźzere tasarlanmĹŠprogramlarÄąn kaynak kodunu yayÄąnlayarak ve diÄerlerinin onu deÄiĹtirmesini saÄlayarak, sizin gibi kullanÄącÄąlarÄą kÄąsÄątlamak Ăźzere çok daha gßçlĂź ve gĂźvenilir bir yazÄąlÄąm Ăźreteceklerdir. Bu yazÄąlÄąm daha sonra size deÄiĹtirme izni vermeyen aygÄątlar Ăźzerinde ulaĹtÄąrÄąlacak.
YazÄąlÄąm açĹk kaynak olabilir, ve açĹk kaynak geliĹtirme modelini kullanabilir, ancak onu çalÄąĹtÄąran kullanÄącÄąnÄąn ĂśzgĂźrlĂźÄĂźne saygÄą duymadÄąÄÄą için ĂśzgĂźr yazÄąlÄąm olmayacaktÄąr. EÄer açĹk kaynak geliĹtirme modeli bu yazÄąlÄąmÄą sizi kÄąsÄątlamakta daha gßçlĂź ve gĂźvenilir yapmakta baĹarÄąlÄą olursa, bu herĹeyi daha da kĂśtĂźleĹtirecektir.
ĂzgĂźrlĂźk Korkusu
ĂzgĂźr yazÄąlÄąm hareketinden koparak açĹk kaynak kampÄąnÄą oluĹturanlar için baĹlangĹçtaki ana gĂźdĂź ĂśzgĂźr yazÄąlÄąmÄąn etik fikirlerinin bazÄąlarÄąnÄą sÄąkÄąntÄąlÄą bir duruma sokmasÄądÄąr. Bu doÄrudur: ĂśzgĂźrlĂźk gibi etik konularÄą ileri sĂźrmek, sorumluluklardan ve yarardan bahsetmek, insanlardan normalde yok sayacaklarÄą, davranÄąĹlarÄą etik mi gibi, Ĺeyler hakkÄąnda dĂźĹĂźnmelerini istemektir. Bu bir rahatsÄązlÄąÄÄą ortaya çĹkarabilir, ve bazÄą insanlar basitçe zihinlerini buna kapatabilirler. Ancak bu durum bizim bu konular hakkÄąnda konuĹmayÄą bÄąrakmamÄązÄą gerektirmez.
Bu, her nasÄąlsa, açĹk kaynak liderlerinin yapmaya karar verdiÄi Ĺeydir. Etik ve ĂśzgĂźrlĂźk hakkÄąnda sessiz kalarak, ve bazÄą ĂśzgĂźr yazÄąlÄąmlarÄąn sadece anlÄąk pratik yararlarÄąndan bahsederek yazÄąlÄąmÄą bazÄą kullanÄącÄąlara, Ăśzellikle iĹletmelere, daha kolay âsattÄąklarÄąnÄąâ farkettiler.
AçĹk kaynak taraftarlarÄą bundan daha derin bir konu hakkÄąnda konuĹmaya baĹladÄąklarÄąnda, bu genellikle kaynak kodun insanlÄąÄa “armaÄan” edilmesi oluyor. Bunu, etik bir gereklilik Ăśtesinde, Ăśzel bir iyilik olarak sunmak, Ăśzel mĂźlkiyet kaynak kod daÄÄątÄąmÄąnÄą etik olarak meĹru olarak varsayar.
Bu yĂśntem etkili olduÄunu kanÄątladÄą, kendi ĹartlarÄąyla. AçĹk kaynak sĂśylemi çoÄu iĹletmeyi ve bireyi ĂśzgĂźr yazÄąlÄąm kullanmak ve hatta geliĹtirmek yĂśnĂźnde ikna etti, bu da topluluÄumuzun geniĹlemesine katkÄą saÄladÄą -ama sadece yĂźzeysel, pratik seviyede. AçĹk kaynak felsefesi, tamamen salt pratik deÄerleriyle, ĂśzgĂźr yazÄąlÄąmÄąn daha derin anlaĹÄąlmasÄąnÄą engellemektedir; bir çok insanÄą topluluÄumuza getirmektedir, ama onlara savunmayÄą ĂśÄretmemektedir. Bu iyidir, gidebildiÄi kadar, ama ĂśzgĂźrlĂźÄĂźn gĂźvenliÄini saÄlamak için yeterli deÄildir. KullanÄącÄąlarÄą ĂśzgĂźr yazÄąlÄąma çekmek, kendi ĂśzgĂźrlĂźklerini savunacak Ĺekle kavuĹturacak yolun sadece bir parçasÄądÄąr.
YakÄąn zamanda veya daha sonra bu kullanÄącÄąlar bazÄą pratik avantajlar için Ăśzel mĂźlk yazÄąlÄąm kullanmayÄą ikna edilecektir. SayÄąsÄąz firma bu tarz cazibeler sunmaktadÄąr, hatta bazÄąlarÄą bedava kopyalar da sunmaktadÄąr. KullanÄącÄą neden reddetsin? Sadece eÄer ĂśzgĂźr yazÄąlÄąmÄąn kendisine saÄladÄąÄÄą ĂśzgĂźrlĂźÄe deÄer vermeyi ĂśÄrendiyse, belirli bir ĂśzgĂźr yazÄąlÄąmÄąn kendisine saÄladÄąÄÄą teknik ve pratik kolaylÄąktan ziyade ĂśzgĂźrlĂźÄe deÄer verdiÄi için. Bu fikri yaymak için, ĂśzgĂźrlĂźk hakkÄąnda konuĹmalÄąyÄąz. Belli bir miktarda iĹletmelere yĂśnelik âsessiz kalmaâ yaklaĹÄąmÄą topluluk için yararlÄą olabilir, ama eÄer ĂśzgĂźrlĂźk sevgisinin bir ayrÄąksÄąlÄąk olarak gĂśrĂźlmesi yaygÄąnlaĹÄąrsa tehlikelidir.
Tam olarak bu tehlikeli durumdayÄąz. ĂzgĂźr yazÄąlÄąmla uÄraĹan çoÄu insan, Ăśzellikle de daÄÄątÄąmcÄąlar, ĂśzgĂźrlĂźk hakkÄąnda oldukça az konuĹuyorlar, çßnkĂź genellikle “ticari anlamda daha kabul edilebilir” olma arayÄąĹÄąndalar. Neredeyse bĂźtĂźn GNU/Linux iĹletim sistemi daÄÄątÄąmlarÄą temel ĂśzgĂźr sisteme Ăśzel mĂźlk paketler ekliyor ve kullanÄącÄąlarÄąnÄąn bunu bir kusur deÄil de avantaj olarak deÄerlendirmesini istiyor.
Ăzel mĂźlk eklenti yazÄąlÄąm ve kÄąsÄąmsal olarak ĂśzgĂźr olmayan GNU/Linux daÄÄątÄąmlarÄą verimli bir zemin bulmuĹlardÄąr, çßnkĂź topluluÄumuzun bĂźyĂźk bir kÄąsmÄą yazÄąlÄąmlarÄąyla ilgili ĂśzgĂźrlĂźk konusunda ÄąsrarcÄą deÄildir. Bu bir rastlantÄą deÄildir. ĂoÄu GNU/Linux kullanÄącÄąsÄą sistemle âaçĹk kaynakâ tartÄąĹmasÄąyla tanÄąĹmaktadÄąr, bu tartÄąĹmada ĂśzgĂźrlĂźk bir amaç olarak anlatÄąlmamaktadÄąr. Pratikler ĂśzgĂźrlĂźÄĂź desteklememekte ve ĂśzgĂźrlĂźÄĂźn hakkÄąnda konuĹup elden ele geçmesine neden olmamaktadÄąr. Bu eÄilimi aĹmak için, ĂśzgĂźrlĂźk hakkÄąnda daha az deÄil, daha fazla konuĹmamÄąz gerekli.
“FLOSS” ve “FOSS”
“FLOSS” ve “FOSS” terimleri; ĂśzgĂźr yazÄąlÄąm ve açĹk kaynak arasÄąnda nĂśtr olmak için kullanÄąlÄąr. TarafsÄązlÄąk sizin hedefiniz ise “FLOSS” ikisinin de iyisidir çßnkĂź gerçekten tarafsÄąz. Fakat ĂśzgĂźrlĂźk için ayaÄa kalkmak istiyorsan nĂśtr bir terim kullanmak bu Ĺekilde olmaz. ĂzgĂźrlĂźk için ayaÄa kalkmak, insanlara ĂśzgĂźrlĂźÄĂź desteklediÄinizi gĂśstermeyi gerektirir.
Tßketici Bilinci İçin Rakipler
“ĂzgĂźr” ve “açĹk” tĂźketici bilinci için rakiptir. “ĂzgĂźr yazÄąlÄąm” ve “açĹk kaynak” farklÄą fikirler ancak çoÄu insanÄąn yazÄąlÄąma bakmasÄąyla aynÄą kavramsal alan için rekabet ediyorlar. İnsanlar “açĹk kaynak” sĂśyleme ve dĂźĹĂźnme alÄąĹkanlÄąÄÄą kazandÄąklarÄąnda bu, ĂśzgĂźr yazÄąlÄąm hareketinin felsefesini kavrama ve onun hakkÄąnda dĂźĹĂźnmelerine engel teĹkil eder. Bizi ve yazÄąlÄąmÄąmÄązÄą “açĹk” kelimesiyle iliĹkilendirmeye zaten gelmiĹlerse baĹka bir Ĺeye dayandÄąÄÄąmÄązÄą fark etmeden Ăśnce onlarÄą entelektĂźel olarak Ĺok etmemiz gerekebilir. “AçĹk” kelimesini destekleyen herhangi bir faaliyet, ĂśzgĂźr yazÄąlÄąm hareketi fikirlerini gizleyen perdeyi geniĹletme eÄilimindedir.
Bu nedenle ĂśzgĂźr yazÄąlÄąm aktivistlerinin kendisini “açĹk” olarak nitelendiren bir etkinlik Ăźzerinde çalÄąĹmayÄą reddetmeleri Ăśnerilir. Faaliyet kendi içinde iyi olsa bile yaptÄąÄÄąnÄąz her katkÄą açĹk kaynak fikrini destekleyerek tarafÄąnÄąza biraz zarar verir. Kendilerini “free” ya da “libre” olarak adlandÄąran birçok iyi aktivite var. Bu projelere yapÄąlan her katkÄą, bir yandan da biraz ekstra fayda saÄlÄąyor. AralarÄąndan seçim yapabileceÄiniz pek çok faydalÄą projeyle neden fazladan iyi olanÄą seçmiyorsunuz?
Sonuç
AçĹk kaynak savunucularÄą yeni kullanÄącÄąlarÄą topluluÄa çektikçe, biz ĂśzgĂźr yazÄąlÄąm aktivistleri ĂśzgĂźrlĂźk konusunu onlarÄąn dikkatine çekme gĂśrevini Ăźstlenmeliyiz. her zamankinden daha fazla ve daha yĂźksek sesle “bu ĂśzgĂźr yazÄąlÄąmdÄąr ve size ĂśzgĂźrlĂźk saÄlar!” diye sĂśylememiz gerekiyor. Her “açĹk kaynak” yerine “ĂśzgĂźr yazÄąlÄąm” dediÄinizde mĂźcadelemize yardÄąmcÄą olmuĹ olursunuz.
Notlar
- Joe Barr'Äąn Live and let license baĹlÄąklÄą, bu konu Ăźzerine bakĹŠaçĹsÄąnÄą sunan bir yazÄą yazmÄąĹtÄąr.
- Lakhani ve Wolf'un ĂśzgĂźr yazÄąlÄąm geliĹtiricilerinin motivasyonlarÄą Ăźzerine bildirisi Ăśnemli oranda bir kesimin yazÄąlÄąmÄąn ĂśzgĂźr olmasÄą gerektiÄi gĂśrĂźĹĂźyle gĂźdĂźlendiÄini belirtmektedir. Bu sonuç, konuyu etik bir konu olarak ele alan gĂśrĂźĹĂź desteklemeyen SourceForge Ăźzerindeki geliĹtiricilerin incelendiÄi gerçeÄine raÄmendir.