Το δικαίωμα στην ανάγνωση

από τον Richard Stallman

Από το Ο δρόμος προς το Τύχο, μια συλλογή άρθρων σχετικά με τους προγόνους της Σεληνιακής Επανάστασης, δημοσιευμένο στην Πόλη της Σελήνης το έτος 2096.


Για τον Dan Halbert, ο δρόμος προς το Τύχο άρχισε στο κολλέγιο—όταν η Lissa Lenz του ζήτησε να δανειστεί τον υπολογιστή του. Ο δικός της ήταν χαλασμένος κι αν δε μπορούσε να δανειστεί κάποιον άλλο, θα αποτύγχανε στην ενδιάμεση εργασία της. Δεν υπήρχε κανείς που να τολμούσε να ζητήσει κάτι τέτοιο, εκτός από τον Dan.

Αυτό έβαλε τον Dan σε δίλημμα. Έπρεπε να τη βοηθήσει—αλλά αν της δάνειζε τον υπολογιστή του, μπορεί εκείνη να διάβαζε τα βιβλία του. Εκτός από το γεγονός ότι θα μπορούσες να πας φυλακή για πολλά χρόνια αν άφηνες κάποιον άλλο να διαβάσει τα βιβλία σου, η ίδια η ιδέα τον σοκάρισε αρχικά. Όπως κι όλοι οι άλλοι, είχε διδαχτεί στο δημοτικό ότι ο διαμοιρασμός βιβλίων ήταν άσχημος και λάθος—κάτι που μόνο οι πειρατές θα έκαναν.

Και δεν υπήρχε μεγάλη πιθανότητα ότι η SPA[1]—η Αρχή Προστασίας Λογισμικού—θα αποτύχαινε να τον πιάσει. Στην τάξη λογισμικού του, ο Dan έμαθε ότι κάθε βιβλίο είχε ένα καταγραφέα πνευματικών δικαιωμάτων που ανέφερε πότε και που διαβαζόταν, και από ποιον, στην Κεντρική Αδειοδότηση. (Χρησιμοποιούσαν αυτή την πληροφορία για να πιάνουν πειρατές ανάγνωσης, αλλά και για να πουλούν προφίλ προσωπικών ενδιαφερόντων στις εταιρείες λιανικής.) Την επόμενη φορά που ο υπολογιστής του θα συνδεόταν στο δίκτυο, η Κεντρική Αδειοδότηση θα το μάθαινε. Αυτός, ως ιδιοκτήτης υπολογιστή, θα δεχόταν τη σκληρότερη τιμωρία—για τη μη-λήψη εκτεταμένων μέτρων για την αποτροπή του εγκλήματος.

Φυσικά η Lissa δεν σκόπευε απαραίτητα να διαβάσει τα βιβλία του. Μπορεί απλά να ήθελε τον υπολογιστή μόνο για να γράψει την ενδιάμεση εργασία της. Αλλά ο Dan ήξερε ότι αυτή προερχόταν από μια οικογένεια της μεσαίας τάξης και ίσα που μπορούσε να εξυπηρετήσει τα δίδακτρά της, πόσο μάλλον τα τέλη ανάγνωσής της. Το να διαβάσει τα βιβλία του μπορεί να ήταν ο μόνος τρόπος γι' αυτήν να αποφοιτήσει. Καταλάβαινε αυτή την κατάσταση· είχε αναγκαστεί ο ίδιος να δανειστεί για να μπορέσει να πληρώσει όλες τις ερευνητικές εργασίες που διάβασε. (Δέκα τοις εκατό από εκείνα τα τέλη πήγαινε στους ερευνητές που έγραψαν τις εργασίες· καθώς ο Dan σκόπευε σε ακαδημαϊκή καριέρα, μπορούσε να ελπίζει ότι οι δικές του ερευνητικές εργασίες, αν αναφερόταν συχνά, θα του έφερναν αρκετό εισόδημα για να ξεπληρώσει το δάνειό του.)

Αργότερα, ο Dan θα μάθαινε ότι υπήρχε μια εποχή όπου ο καθένας μπορούσε να πάει στη βιβλιοθήκη και να διαβάσει άρθρα επιστημονικών περιοδικών, ακόμη και βιβλία, χωρίς να χρειάζεται να πληρώσει. Υπήρχαν ανεξάρτητοι μελετητές που διάβαζαν χιλιάδες σελίδων χωρίς επιδοτήσεις βιβλιοθήκης από την κυβέρνηση. Αλλά στη δεκαετία του 1990, τόσο οι εμπορικοί όσο και οι μη-κερδοσκοπικοί εκδότες επιστημονικών περιοδικών άρχισαν να χρεώνουν τέλη πρόσβασης. Έως το 2047, οι βιβλιοθήκες που πρόσφεραν ελεύθερη δημόσια πρόσβαση στην επιστημονική βιβλιογραφία ήταν μια αχνή ανάμνηση.

Υπάρχουν, φυσικά, τρόποι να αποφύγει κανείς την SPA και την Κεντρική Αδειοδότηση. Είναι όμως από μόνοι τους παράνομοι. Ο Dan είχε ένα συμφοιτητή στο λογισμικό, τον Frank Martucci, που είχε αποκτήσει ένα παράνομο εργαλείο αποσφαλμάτωσης και το χρησιμοποιούσε στο να παρακάμπτει τον καταγραφέα πνευματικών δικαιωμάτων όταν διάβαζε βιβλία. Αλλά είχε πει γι' αυτό σε πάρα πολλούς φίλους κι ένας από εκείνους τον κατέδωσε στην SPA για μια αμοιβή (οι φοιτητές που ήταν βαθιά βυθισμένοι στο χρέος έμπαιναν εύκολα στον πειρασμό της προδοσίας). Το 2047 ο Frank ήταν στη φυλακή, όχι για πειρατικό διάβασμα, αλλά για κατοχή ενός αποσφαλματωτή.

Ο Dan θα μάθαινε αργότερα ότι υπήρχε μια εποχή όπου ο καθένας μπορούσε να έχει εργαλεία αποσφαλμάτωσης. Υπήρχαν ακόμη κι ελεύθερα εργαλεία αποσφαλμάτωσης σε CD ή δυνατόν να μεταφορτωθούν από το δίκτυο. Αλλά οι συνηθισμένοι χρήστες άρχισαν να τα χρησιμοποιούν για να προσπεράσουν τους καταγραφείς πνευματικών δικαιωμάτων και τελικά ένας δικαστής αποφάσισε ότι αυτή είχε γίνει η κατεξοχήν χρήση τους στην καθημερινή πρακτική. Αυτό σήμαινε ότι ήταν παράνομοι· οι προγραμματιστές των αποσφαλματωτών στάλθηκαν στη φυλακή.

Φυσικά, οι προγραμματιστές εξακολουθούσαν να χρειάζονται εργαλεία αποσφαλμάτωσης, αλλά οι προμηθευτές αποσφαλματωτών το 2047 διένειμαν μόνο αριθμημένα αντίγραφα και μόνο σε επίσημα αδειοδοτημένους και δεσμευμένους προγραμματιστές. Ο αποσφαλματωτής που χρησιμοποιούσε ο Dan στο μάθημα λογισμικού κρατούνταν πίσω από ένα ειδικό τείχος προστασίας, έτσι ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο για ασκήσεις του μαθήματος.

Ήταν επίσης δυνατόν να προσπεράσει κανείς τους καταγραφείς πνευματικών δικαιωμάτων με την εγκατάσταση ενός τροποποιημένου πυρήνα συστήματος. Ο Dan τελικά θα ανακάλυπτε για τους ελεύθερους πυρήνες, ακόμη και τα ελεύθερα λειτουργικά συστήματα που υπήρχαν κατά την αλλαγή του αιώνα. Αλλά όχι μόνο ήταν παράνομα, όπως οι αποσφαλματωτές—δεν μπορούσατε να εγκαταστήσετε έναν ακόμη κι αν είχατε, χωρίς να γνωρίζετε τον ριζικό κωδικό του υπολογιστή σας. Και ούτε το FBI ούτε η Υποστήριξη της Microsoft θα σας τον έδινε.

Ο Dan κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν θα μπορούσε απλά να δανείσει τον υπολογιστή του στη Lissa. Αλλά δεν μπορούσε να αρνηθεί να τη βοηθήσει, γιατί την αγαπούσε. Κάθε ευκαιρία να μιλήσει μαζί της τον γέμιζε με απόλαυση. Και το ότι εκείνη διάλεξε αυτόν για να ζητήσει βοήθεια, αυτό μπορεί να σήμαινε ότι κι εκείνη τον αγαπούσε επίσης.

Ο Dan έλυσε το δίλημμα κάνοντας κάτι ακόμη πιο αδιανόητο—της δάνεισε τον υπολογιστή και της έδωσε τον κωδικό πρόσβασής του επίσης. Με αυτό τον τρόπο, εάν η Lissa διάβαζε τα βιβλία του, η Κεντρική Αδειοδότηση θα νόμιζε ότι τα διάβαζε αυτός. Εξακολουθούσε να είναι ένα έγκλημα, αλλά η SPA δεν θα μάθαινε αυτόματα γι' αυτό. Θα το ανακάλυπταν μόνο αν η Lissa τον ανέφερε.

Φυσικά, αν η σχολή ανακάλυπτε ποτέ ότι είχε δώσει στη Lissa τον δικό του κωδικό πρόσβασης, θα σήμαινε το τέλος της φοιτητικής σταδιοδρομίας και των δυο, ανεξάρτητα από την εργασία για την οποία θα τον είχε εκείνη χρησιμοποιήσει. Η πολιτική της σχολής ήταν ότι οποιαδήποτε παρενόχληση των τρόπων που διέθεταν για να καταγράφουν τους υπολογιστές των φοιτητών τους ήταν λόγος για πειθαρχική δράση. Δεν είχε σημασία αν έκανες κάτι επιζήμιο—το αδίκημα ήταν το ότι καθιστούσες δύσκολο για τους διαχειριστές να σε ελέγξουν. Υπέθεταν ότι αυτό σήμαινε πως έκανες κάτι άλλο που ήταν αλλιώς απαγορευμένο, και δεν χρειαζόταν να ξέρουν τι είναι αυτό.

Οι φοιτητές συνήθως δεν αποβάλλονταν γι' αυτό—όχι άμεσα. Αντιθέτως, αποκλείονταν από όλα τα υπολογιστικά συστήματα της σχολής, και τελικά αποτύχαιναν σε όλα τους τα μαθήματα.

Αργότερα, ο Dan θα μάθαινε ότι αυτού του είδους η πανεπιστημιακή πολιτική άρχισε μόνο κατά τη δεκαετία του 1980, όταν οι πανεπιστημιακοί φοιτητές ξεκίνησαν σε μεγάλους αριθμούς να χρησιμοποιούν υπολογιστές. Προηγουμένως τα πανεπιστήμια διατηρούσαν μια διαφορετική προσέγγιση όσον αφορά την πειθαρχία των φοιτητών· τιμωρούσαν δραστηριότητες που ήταν επιζήμιες, όχι εκείνες που απλά δημιουργούσαν υποψίες.

Η Lissa δεν ανέφερε τον Dan στην SPA. Η απόφασή του να τη βοηθήσει οδήγησε στο γάμο τους, κι επίσης τους οδήγησε να αμφισβητήσουν αυτά που είχαν μάθει για την πειρατεία ως παιδιά. Το ζευγάρι άρχισε να διαβάζει για την ιστορία των πνευματικών δικαιωμάτων, για τη Σοβιετική Ένωση και τους περιορισμούς της στην αντιγραφή, κι ακόμη και το αρχικό Σύνταγμα των Ηνωμένων Πολιτειών. Μετακόμισαν στη Σελήνη, όπου βρήκαν κι άλλους που είχαν παρόμοια διαφύγει από το μακρύ χέρι της SPA. Όταν η εξέγερση του Τύχο άρχισε το 2062, το παγκόσμιο δικαίωμα στην ανάγνωση έγινε ένας από τους κεντρικούς της στόχους.

Σημειώσεις του συγγραφέα

Αυτή η σημείωση έχει ενημερωθεί αρκετές φορές από την πρώτη δημοσίευση της ιστορίας.

Άσχημα νέα

Η μάχη για το δικαίωμα στην ανάγνωση εξελίσσεται εναντίον μας ως τώρα. Ο εχθρός είναι οργανωμένος, ενώ εμείς δεν είμαστε.

Τα εμπορικά η-βιβλία του σήμερα καταργούν τις παραδοσιακές ελευθερίες του αναγνώστη. Το προϊόν ανάγνωσης η-βιβλίων της Amazon, το οποίο αποκαλώ το “Amazon Απάτη (Swindle)” επειδή έχει σχεδιαστεί να εξαπατά τους αναγνώστες να απολέσουν τις παραδοσιακές ελευθερίες των αναγνωστών βιβλίων,τρέχει λογισμικό με αρκετές αποδεδειγμένες Οργουελιανές λειτουργικότητες. Οποιαδήποτε από αυτές είναι λόγος για να απορρίψετε ολοκληρωτικά το προϊόν:

  • Κατασκοπεύει ο,τιδήποτε κάνει ο χρήστης: αναφέρει ποιο βιβλίο διαβάζει ο χρήστης, και ποια σελίδα, και αναφέρει επίσης πότε ο χρήστης επισημαίνει κείμενο, και οποιεσδήποτε σημειώσεις εισάγει ο χρήστης.

  • Έχει DRM, το οποίο έχει ως στόχο να εμποδίσει τους χρήστες να μοιραστούν αντίγραφα.

  • Έχει μια πίσω πόρτα με την οποία η Amazon μπορεί να σβήσει απομακρυσμένα οποιοδήποτε βιβλίο. Το 2009 έσβησε χιλιάδες αντίγραφα του 1984, από τον Τζωρτζ Όργουελ.

  • Σε περίπτωση που όλα αυτά δεν είναι αρκετά Οργουελιανά, υπάρχει μια γενικής χρήσης πίσω πόρτα με την οποία η Amazon μπορεί να αλλάξει το λογισμικό και να παρουσιάσει οποιαδήποτε νέα μορφή αθλιότητας.

Η διανομή η-βιβλίων της Amazon είναι καταπιεστική, επίσης. Ταυτοποιεί το χρήστη και καταγράφει ποια βιβλία αποκτά. Επίσης, απαιτεί από τους χρήστες να συμφωνήσουν με ένα αντικοινωνικό συμβόλαιο ότι δεν θα μοιραστούν αντίγραφα με άλλους. Η συνείδησή μου μου λέει ότι αν είχα συμφωνήσει σε ένα τέτοιο συμβόλαιο, το μικρότερο κακό θα ήταν να το αψηφήσω και να μοιραστώ αντίγραφα έτσι κι αλλιώς· ωστόσο, για να είμαι εντελώς καλός, θα έπρεπε να μην συμφωνήσω σε αυτό από την αρχή. Επομένως, αρνούμαι να συμφωνήσω σε τέτοια συμβόλαια, είτε πρόκειται για λογισμικό, είτε για η-βιβλία, για μουσική, ή για ο,τιδήποτε άλλο.

Εάν θέλουμε να σταματήσουμε τα άσχημα νέα και να δημιουργήσουμε μερικά καλά νέα, χρειάζεται να οργανωθούμε και να πολεμήσουμε. Εγγραφείτε στη λίστα ταχυδρομείου της καμπάνιας Ελαττωματικό από Σχεδιασμό για να δώσετε ένα χέρι βοήθειας. Μπορείτε επίσης να γίνετε μέλος του ΙΕΛ, ώστε να βοηθήσετε τη δουλειά μας πιο γενικά. Υπάρχει επίσης μια λίστα με τρόπους να συμμετέχετε στο έργο μας.

Παραπομπές

Το δοκίμιο αυτό είναι δημοσιευμένο στο Ελεύθερο λογισμικό, ελεύθερη κοινωνία: Τα επιλεγμένα δοκίμια του Richard M. Stallman.

Σημειώσεις του μεταφραστή:
  1. Ο πηγαίος όρος, από τον οποίο πηγάζει το ακρωνύμιο είναι, στη μεν ιστορία: “Software Protection Authority”, στη δε ανάλυση και σχολιασμό της (βλ. Σημειώσεις του Συγγραφέα): “Software Publishers Assocciation”.
  2. Ο πηγαίος όρος, από τον οποίο πηγάζει το ακρωνύμιο είναι: “Digital Millenium Copyright Act”.
  3. Ο πηγαίος όρος, από τον οποίο πηγάζει το ακρωνύμιο είναι: “Digital Restrictions Management”. Βλ. την επεξήγηση στη σελίδα Λέξεις προς αποφυγή, για το λόγο που δε χρησιμοποιούμε τη λέξη “Rights” ως προέλευση για το “R” .
  4. Ο πηγαίος όρος, από τον οποίο πηγάζει το ακρωνύμιο είναι: “Business Software Alliance”.